Hiện nay, thị trường xuất hiện nhiều loại nhang được phù phép từ mạt cưa và hóa chất như H3PO4, CaCO3 gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Do đó, nhiều người tiêu dùng tìm đến loại nhang sạch làm hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên là tre và trầm của cây dó bầu.

Cây dó bầu (hay cây dó trầm) chỉ sinh trưởng tốt ở điều kiện của một số vùng mưa nhiệt đới tại Đông Nam Á, thích hợp với vùng đất đỏ bazan hoặc đất cát sỏi. Khi cây bị bệnh hoặc tác động của tự nhiên, nhựa cây sẽ tràn ra bao bọc lấy vết thương, tạo nên đoạn gỗ nhiễm dầu và có hương thơm. Tùy theo lượng nhựa tạo thành mà người trong nghề gọi bằng tên khác nhau: tóc, trầm hương, kỳ nam.

Nhang truyền thống được tạo nên từ nguyên liệu tự nhiên là tre và bột trầm sinh ra từ cây dó. Tuy nhiên, suốt một thời gian dài, cây dó trong tự nhiên có nguy cơ tuyệt chủng vì bị khai thác quá nhiều và được đưa vào sách đỏ. Khoảng 15 năm gần đây, phong trào trồng cây dó trầm tự phát ở nhiều địa phương trong cả nước, bà con tự lấy giống về từ rừng để trồng.

Nông dân đã tìm ra nhiều biện pháp tác động để cây dó tạo ra trầm theo ý muốn bằng cách dùng hóa chất như H2SO4 loãng, HCOOH, KMnO4, HCl, NaHSO3, FeCl3 hoặc FeSO4… kích thích cây ra trầm chỉ trong vòng một năm. Trong khi trong tự nhiên, cây mất từ 3 năm đến hàng chục năm để tự tạo ra trầm, đồng thời, sự tồn dư hóa chất lâu năm trong cây gỗ có thể ảnh hưởng đến chất lượng trầm.

Nhận thấy nhu cầu lớn về sản phẩm nhang an toàn và những tác hại của nhang tẩm hóa chất, anh Nguyễn Văn Thiện - Giám đốc Công ty cổ phần Nhang Thiền đã quyết tâm tìm đến những vùng nguyên liệu tại Bình Phước, Lâm Đồng… để có được nguồn nguyên liệu trầm sạch phục vụ cho sản xuất.

Cụ thể, công ty dành nhiều năm để xây dựng vùng nguyên liệu dó bầu bằng cách hợp tác với các nhà vườn trồng cây dó bầu trong 5 năm tuổi hoặc tự trồng. Cây dó thích nghi tốt ở điều kiện khí hậu gió mùa của Việt Nam nên khi trồng hầu như không cần chăm bón. Khi đạt khoảng 5 năm tuổi, cây bắt đầu cho trầm và người trồng bắt đầu công đoạn "cấy trầm". Đây là khoảng thời gian quan trọng quyết định đến chất lượng trầm của cây.

Những cây trầm nguyên liệu này chỉ "ăn" phân hữu cơ trong giai đoạn bón lót ngay từ khi trồng chứ không cần đến bất cứ hóa chất nào trong khi sinh trưởng. Đến giai đoạn khai thác trầm, các hộ trồng liên kết với Nhang Thiền chỉ sử dụng loại vi sinh vật đặc biệt kích thích quá trình ra trầm tự nhiên của cây. Cách làm này hoàn toàn không tác động vào quá trình tạo trầm mà chỉ kích thích quá trình trao đổi chất của cây nên quá trình này mất đến 2-3 năm mới cho trầm, lâu gấp 2- 3 lần so với dùng hóa chất.

Sau khi cây tạo được trầm đạt chất lượng, những cây trầm qua tuyển chọn được khai thác lấy phần gỗ có nhiều tinh dầu và xay thành bột tại nhà máy chế biến. Để kết dính, bột trầm được trộn với keo làm từ gỗ bời lời, sau đó đưa vào máy nén cùng tăm tre để tạo thành cây nhang hoàn chỉnh.

Nhang phơi khô thêm 2 -3 ngày dưới ánh nắng trước khi vào bao, đóng gói và xuất xưởng đến tay người dùng. Cây nhang đạt tiêu chuẩn phải thẳng, đúng quy cách thành phẩm, những cây gẫy, vỡ, bị hư, nứt, lỗi… đều bị loại bỏ.

Không chỉ có tác dụng thư thái, làm sạch không gian mà khói trầm còn được người Việt coi như "cây cầu nối tâm linh". Những cây nhang sạch không hóa chất không chỉ là kết quả từ sự kỳ công, tỷ mỷ của người sản xuất mà còn hàm chứa lời biết ơn tới thế hệ đi trước.

Hà Giang