Yên Châu, Sơn La được mệnh danh là "chảo lửa" của khu vực miền núi phía Bắc nhưng chính nắng và gió lại tạo điều kiện thuận lợi để cây xoài phát triển. Hiện, ngoài hai giống bản địa là xoài tròn và xoài hôi, người dân còn trồng thêm các loại xoài lai ghép.

Mô hình trồng xoài tại Sơn La:

 

 

Người dân Sơn La phát triển kinh tế nhờ cây xoài

Mọi năm, giá xoài chỉ từ 7.000 đến 10.000 đồng mỗi kg nhưng chính vụ năm nay, nhiều gia đình bán với giá 40.000 đồng một kg xoài tròn, khách đến tận vườn thu mua.

Xoài tròn tại Yên Châu là giống cổ được đưa vào danh mục nguồn gen, cây trồng cần bảo tồn và phát triển. Giống này cũng nằm trong danh mục của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của LHQ (FAO) cần được gìn giữ.

Tháng 11/2012, Cục sở hữu trí tuệ đã cấp chỉ dẫn địa lý cho quả xoài tròn tại 3 xã Chiềng Pằn, Viêng Lán và Sặp Vạt. Đây là loại xoài thứ 2 (sau xoài cát Hòa Lộc) được cấp chỉ dẫn địa lý.

Điểm nổi bật của xoài tròn bản địa là quả nhỏ, vỏ mỏng, xanh lấm tấm đốm nâu đen hoặc có màu vàng đỏ, mùi thơm, ngọt mát. Người dân địa phương kể rằng, xoài Yên Châu thường được gọi là quả muỗm kẹo do hình dáng chỉ to như quả muỗm nhưng vị lại ngọt như kẹo. Ngày nay, nhiều nơi cũng trồng được quả xoài tròn nhưng màu vỏ quả và thịt nhạt hơn, hương vị không ngọt, thơm bằng.

Cây xoài tròn trưởng thành cao tới 3m, phải trèo lên để hái quả. Chính vụ xoài năm 2017, huyện Yên Châu tổ chức lễ hội hái xoài lần đầu tiên để tôn vinh loại trái cây này và người trồng tại địa phương.

Tuy nhiên, những năm gần đây, sản lượng xoài tròn thất thường nên nhiều nông dân trồng thêm các giống xoài ghép để phát triển kinh tế. Do đó, diện tích trồng xoài tròn bản địa đã giảm đi đáng kể, chỉ còn khoảng 200ha trên tổng số 860ha trồng xoài của huyện Yên Châu năm 2017. Ngoài ra, tuy đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý nhưng hình thức tiêu thụ xoài tròn chủ yếu vẫn là bán cho các thương lái chứ chưa có doanh nghiệp bao tiêu.

Trong khi đó, những loại xoài lai ghép mới lại đang mang lại hiệu quả kinh tế cho người trồng. Tháng 5/2017, xoài tượng da xanh của Yên Châu đã được xuất khẩu đi Australia. Gần một tấn xoài xanh này thuộc các giống lai như GL3, GL4, kích cỡ từ 700 đến 900 gram một quả. Điều kiện cấp mã số vùng trồng gồm nhật ký sản xuất, vùng trồng không bị nhiễm các đối tượng dịch hại không thuộc diện kiểm soát từ Australia, không nhiễm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và đảm bảo vệ sinh đồng ruộng, không chăn nuôi trong vườn trồng.

Xoài lai ghép được thị trường nước ngoài đón nhận và xoài tròn bản địa được giá là tín hiệu tốt người trồng nơi đây tiếp tục gắn bó với loại cây trồng này cũng như chuyển đối trồng cây theo hướng sạch tại Yên Châu.

Thu Hà