Bón phân là biện pháp bổ sung dinh dưỡng vào đất, môi trường trồng cây theo nhu cầu của cây. Bón phân hợp lý là việc sử dụng lượng phân bón cân đối, không thừa, không thiếu nhằm đảm bảo cho cây trồng sinh trưởng thuận lợi.

Nhưng bón phân như thế nào là cân đối và tốt cho cây trồng?

Tuỳ theo từng loại cây trồng mà nhu cầu dinh dưỡng về lượng và tỉ lệ sẽ thay đổi. Việc để thiếu hay thừa một chất dinh dưỡng nào đó, cây sẽ sinh trưởng và phát triển kém. Ví dụ: Cây thiếu đạm sẽ biểu hiện tình trạng còi cọc, chậm phát triển, còn cây thiếu một số vi lượng sẽ vàng úa, bệnh tật…

Số lượng và tỉ lệ các chất dinh dưỡng đối với mỗi cây trồng còn phụ thuộc vào lượng phân bón được sử dụng và loại đất trồng. Khi sử dụng phân bón cho rau cần chú ý đến nhu cầu của cây và đặc điểm lý, hoá tính của đất trồng; từ đó quyết định lượng, loại, phương pháp bón phù hợp, cân đối nhằm ổn định và cải thiện độ phì nhiêu của chất, chống rửa trôi, xói mòn, ô nhiễm môi trường...

Việc bón phân cân đối và hợp lý để cây trồng phát triển cần tuân thủ nguyên tắc 5 đúng sau:

1. Bón đúng lúc, đúng lượng

Mỗi giai đoạn sinh trưởng và phát triển của cây cũng cần một nguồn dưỡng chất khác nhau. Vì vậy bà con phải theo dõi từng giai đoạn phát triển của cây mà chọn loại phân bón phù hợp. Qúa trình sinh trưởng, phát triển của cây có thể chia làm 2 thời kỳ: thời kỳ sinh trưởng sinh dưỡng và thời kỳ sinh trưởng sinh thực, và trong mỗi thời kỳ lại chia làm 2 hay nhiều giai đoạn.

+ Giai đoạn đầu cây cần nhiều lân và đạm

+ Giai đoạn sau cây cần nhiều đạm, kali và các nguyên tố vi trung lượng.

Giai đoạn nào cũng không nên bón quá mức nhu cầu của cây nên bổ sung dinh dưỡng cho cây một cách cân đối

Do đó, cần tránh bón một lượng quá nhiều vào một lúc vì nồng độ và liều lượng phân bón quá cao, ảnh hưởng xấu đến bộ rễ và sự sinh trưởng của cây. Ngoài ra, cây không thể sử dụng hết dẫn đến lãng phí và tác động xấu đến môi trường.

2. Bón đúng loại phân

Trên thị trường có rất nhiều loại phân bón được khuyên dùng khiến người dùng khó khăn khi lựa chọn. Tuy nhiên bạn lưu ý rằng mỗi loại đều có những đặc điểm riêng và có tác dụng khác nhau. Do đó, người trồng cần phải hiểu rõ tính chất và tác dụng của từng loại phân. Đúng loại phân không những dựa vào nhu cầu của cây mà còn phải dựa vào đặc điểm và tính chất của đất. Đất chua không bón các loại phân có tính axit. Ngược lại, trên đất kiềm không nên bón các loại phân có tính kiềm.

Trước tiên phải chọn phân có hàm lượng N, P hay K không được thấp dưới mức tối thiểu 5%. Nếu thấp hơn mức này có thể được xếp là các loại phân khoáng. Phân bón có thể được phân thành nhóm hữu cơ và vô cơ tùy thuộc vào hàm lượng đạm của nó. Phân hữu cơ thường có gốc từ sản phẩm phụ, xác động vật, các cơ cấu sống, còn phân vô cơ là loại phân bón tổng hợp. Về cơ bản nguồn đạm của 2 loại phân này không khác nhau đối với cây trồng.

Ưu điểm của phân bón hữu cơ là bảo vệ sức khỏe cho đất, ít bị rửa trôi và có chứa nhiều nguồn đạm hữu ích. Nhược điểm là có chi phí cao tính theo hàm lượng đạm. Ưu điểm phân vô cơ là chi phí sản xuất thấp, cây trồng dễ hấp thụ nhưng lại có nhược điểm là gây tổn thất nhanh, làm nghèo đất và gây ô nhiễm nguồn đất và nước. Riêng phân đạm, loại phân bón khá phổ biến có thể được phân thành 2 loại, một là loại hòa tan nhanh hoặc ngấm nhanh và hai là hòa tan chậm và ngấm chậm. Phân đạm tan nhanh là phân được sản xuất từ các muối vô cơ dễ hòa tan như sunfat amon, nitratamon, phôtphát amon và nitrat amon. Sử dụng phân đạm không hợp lý có thể gây ô nhiễm nguồn đất và nước. Để hạn chế nên bón thành đợt riêng, mỗi đợt cách nhau 2-3 tuần kết hợp với tưới tiêu hợp lý để hạn chế bay hơi hoặc làm nghèo đất.

3. Bón đúng đối tượng

Đối tượng của việc bón phân là cây trồng. Mỗi loại cây trồng đều có nhu cầu sử dụng dinh dưỡng khác nhau.  Trong canh tác, cũng có trường hợp cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt tạo nên nguồn thức ăn dồi dào cho sâu bệnh tích luỹ và gây hại nặng. Càng bón thêm phân, sâu bệnh càng phát sinh và gây hại nặng hơn. Những trường hợp này, khi bón phân cần nhằm đạt mục tiêu là ngăn ngừa sự tích luỹ và gây hại của sâu bệnh.

Bón phân còn có tác dụng làm tăng khả năng chống chịu của cây trồng đối với các điều kiện môi trường và sâu bệnh gây hại. Trong các loại phân, kali thường được sử dụng trong trường hợp này. Như vậy, bón phân không chỉ để cung cấp thêm chất dinh dưỡng, thúc đẩy sinh trưởng và phát triển của cây trồng, mà còn có những trường hợp bón phân nhằm kìm hãm bớt tốc độ sinh trưởng và phát triển, làm tăng tính chống chịu của cây trồng.

4. Bón phân đúng cách

Bón phân có nhiều cách nhưng tập trung chủ yếu 3 cách sau: Bón bề mặt, bón cho đất và phun lá. Các phương pháp này áp dụng tùy theo từng loại phân, bề mặt đất, thiết bị bón và dạng cây trồng.

- Bón bề mặt là phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất đối với các loại phân đạm. Nếu là phốt pho thì ít hiệu quả hơn. Có thể dùng tay để rắc đều trên bề mặt. Nếu là phân bón hữu cơ thì nên lấp đất lên hoặc trộn đều với đất bề mặt.

- Bón cho đất: Đây là phương pháp rất phù hợp cho các loại phân hòa tan, ví dụ như phốt pho và kali. Có thể đưa phân vào các lỗ hoặc rãnh xung quanh cây trồng, sau đó dùng nước tưới để phân ngấm nhanh vào trong đất.

- Phun lá: Đây là phương pháp rất hiệu quả nhất là bón phân giàu hàm lượng sắt, kẽm hoặc các nguồn đạm ít quan trọng đối với cây trồng nhưng là phương án rất khó tính toán được chính xác hàm lượng phân mà cây trồng nhận được nhất là phốt pho và kali.

- Tưới nước: Tưới tiêu hợp lý ngay sau khi bón phân là phương pháp tốt nhất để bảo vệ phân và giúp cây trồng tiếp cận nhanh nguồn phân bón. Tuy nhiên nếu tưới quá nhiều nước bề mặt sẽ làm rửa trôi phân bón và gây ô nhiễm nguồn đất và nước.

Cần lựa chọn đúng cách bón, thích hợp cho từng loại cây trồng, cho từng thời vụ canh tác, từng loại đất… sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón trong sản xuất nông nghiệp.

5. Bón đúng thời tiết, mùa vụ

+ Mùa xuân hè: cây sinh trưởng nhanh có thể bón nhiều phân lân

+ Mùa thu: cây sinh trưởng chậm nên bón ít

+ Mùa đông: không cần bón phân

Bón đúng lúc, đúng thời điểm thì việc bón đúng loại, đúng lượng mới có ý nghĩa và phát huy được hiệu quả.

Thời tiết cũng như mùa vụ có ảnh hưởng đến hiệu quả phân bón. Mưa sẽ làm rửa trôi phân bón nên cây không thể hấp thu được, gây lãng phí về kinh tế và ô nhiễm môi trường. Nắng gắt cùng với các phản ứng của phân bón có thể gây cháy lá, chết cây…. Ngoài ra, đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây trồng ở từng vụ khác nhau, nên nhu cầu đối với các nguyên tố dinh dưỡng cũng khác nhau. Lựa chọn đúng loại phân, dạng phân và bón đúng thời vụ là việc vô cùng quan trọng trong nông nghiệp.